محل چک چه قوانینی دارد؟

محل چک متعلق به دارنده‌ی چک خواهد بود و چک در موقع صدور باید محل داشته باشد، صادرکننده‌ی چک نمی‌تواند محل آن را مسترد نماید. زیرا براساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت: چک نوشته‌ای است که براساس آن صادرکننده مبالغی را که نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌نماید.
براساس ماده‌ ۳ قانون صدور چک مصوب ۱ مرداد ماه ۱۳۵۵ و اصلاحات به عمل آمده در آبان ۱۳۷۲:

صادرکننده‌ی چک می‌بایست در تاریخ صدور، معادل مبلغ چک در بانک محال علیه نقد یا اعتبار قابل استفاده داشته باشد و نباید تمام یا قسمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج نماید.

بنابراین در صورت نداشتن محل چک، دارنده‌ی آن می‌تواند برای وصول وجه چک به وسیله‌ی اجرای ثبت و یا به وسیله‌ی مقامات جزائی و حقوقی به شرحی که بعداً خواهد آمد اقدام کند.
اغلب بانک‌ها به اشخاص اعتبار می‌دهند، بنابراین لازم نیست صادر کننده‌ی چک حتماً در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد. آن‌ها می‌توانند از این محل استفاده کنند. لذا از اعتبار خود به میزانی که برای او تعیین گردیده می‌تواند چک صادر کنند.
اعتبار اغلب به مدت و مبلغ معین جهت اشخاص برقرار می‌شود و بعد از انقضا مدت و عدم تجدید آن یا به علل دیگر ممکن است مسدود شود. در این مورد معمولا بانک‌ها چند روزی قبل از انقضای مدت اعتبار، به صاحب حساب اخطار می‌کنند که اعتبار او مسدود یا محدود شده است. آشکار است دیگر شخص نمی‌تواند از این اعتبار که زمانی قابل استفاده بوده چک صادر کند.

هرگاه اخطار قطع اعتبار و صدور چک مقارن یکدیگر بوده و صادر کننده چک اطلاع از قطع اعتبار نداشت و پس از صدور چک متوجه شد که اعتبار او بسته گردیده است؛ در این صورت مسئول پرداخت وجه چک می‌باشد، زیرا می‌بایستی صادر کننده‌ی چک در موقع صدور اطمینان از داشتن محل داشته باشد تا بتواند چک صادر کند.

عدم پرداخت وجه چک

در موارد زیر وجه تمام یا قسمتی از چک از طرف بانک پرداخت نمی‌شود.

1. به علت نداشتن محل چک اعم از نقد یا اعتبار قابل استفاده.
2. صادر کننده‌ی چک دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک براتگیر بدهد.
3.  صادرکننده‌ی چک تمام یا قسمتی از وجه چک را به صورتی از بانک خارج و یا غیرقابل استفاده نماید. مثلاً باعث توقیف وجه موجودی از طرف مقامات ذیصلاح شود.
4. صادرکننده، چک را طوری تنظیم نماید که بانک به علت‌هایی مانند: عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن، از پرداخت وجه چک خودداری نماید.

در تمام این موارد که باعث عدم پرداخت وجه چک می‌شود، براساس ماده ۳ قانون صدور چک، صادر کننده را از اقدامات فوق برحذر داشته و دارنده‌ی چک می‌تواند به وسایل قانونی وجه چک را وصول کند.

توضیح

هر زمان در متن چک شرطی برای پرداخت ذکر شده باشد بانک به آن شرط، ترتیب اثر نخواهد داد. مانند این که قید شود در صورت تحویل مال التجاره دارنده‌ی چک می‌تواند وجه چک را دریافت نماید. در این باره بانک نمی‌تواند تحقیق از تحویل مال التجاره و تحقق شرط نماید، بلکه بانک ملزم به پرداخت وجه چک است و اگر عمل به شرط نشود ذینفع می‌تواند به محاکم رجوع نماید.

طریقه‌ی وصول چک در صورت عدم پرداخت

براساس ماده‌ ۲ قانون چک: چک‌های صادره عهده‌ی بانک‌هایی که براساس قوانین ایران در داخل کشور دائر شده یا می‌شوند، همچنین شعب آن‌ها در خارج از کشور، در حکم اسناد لازم الاجرا است و دارنده‌ی چک در صورت مراجعه به بانک و عدم دریافت تمام یا قسمتی از وجه آن به علت نداشتن محل چک یا به هر علت دیگری که منتهی به برگشت چک و عدم پرداخت گردد، مطابق قوانین و آیین نامه‌های مربوط به اجرای اسناد رسمی وجه چک یا باقی‌مانده‌ی آن را از صادر کننده می‌تواند وصول نماید.
پس در صورت عدم وصول وجه چک، دارنده‌ی چک اعم از این که به نام او چک صادر شده باشد و یا به نام او ظهرنویسی شده یا حامل چک در مورد چک‌های در وجه حامل یا قائم مقام قانونی آنان باشد، برای وصول وجه آن باید اقدامات زیر را به عمل آورد:

۱-  از بانک تصدیقی بگیرد که وجه چک به علت نداشتن محل چک یا دستور عدم پرداخت از ناحیه‌ی صادر کننده به دارنده‌ی چک پرداخت نشده است.
در این تصدیق، بانک محال علیه موارد زیر را اقدام خواهد نمود:

الف- بانک وظیفه دارد در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادر کننده در آن ذکر شده باشد، علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضا و مهر نموده و به دارنده‌ی چک تسلیم نماید
ب- در برگ مزبور باید مطابقت امضا صادر کننده با نمونه‌ی امضا موجود در بانک در حدود عرف بانکداری و یا عدم مطابقت آن از طرف بانک تصدیق شود.
ج- براساس ماده ۴ قانون تجارت: بانک وظیفه دارد به منظور اطلاع صادر کننده‌ی چک، فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال دارد. در این برگ باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده‌ی چک نیز قید گردد.

۲- در صورتی که موجودی حساب صادر کننده‌ی چک نزد بانک از مبلغ چک کمتر باشد به تقاضای دارنده‌ی چک، بانک موظف است مبلغ موجود در حساب را به دارنده‌ی چک بپردازد و دارنده‌ی چک با قید مبلغ دریافت شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک، گواهی نامه مشتمل بر مشخصات چک و مبلغی که پرداخت شده از بانک دریافت نماید. چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی محل محسوب و گواهی‌نامه بانک در این مورد برای دارنده‌ی چک جانشین اصلی چک خواهد بود.

۳- دارنده‌ی چک برای وصول وجه چک، می‌تواند مطابق قوانین و آیین نامه‌های مربوط به اجرای مفاد اسناد رسمی وجه چک یا باقی مانده آن را از صادرکننده وصول نماید. برای صدور اجرائیه دارنده‌ی چک باید عین چک و گواهی‌نامه عدم وجود محل چک یا چیزی که باعث عدم پرداخت شده یا گواهی‌نامه مبنی بر این که مقداری از چک بلامحل است و همچنین تصدیق مطابقت امضا چک با نمونه امضا صادر کننده در بانک که از طرف بانک گواهی شده باشد، به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم نماید.

۴- دارنده‌ی چک می‌تواند ضمن شکایت جزائی وصول وجه چک را از مقامات جزائی مطالبه کند. در این صورت رسیدگی به تمامی شکایات و دعاوی جزائی و حقوقی مربوط به چک در دادسرا تا خاتمه رسیدگی فوری و خارج از نوبت به عمل خواهد آمد.