شرکت نسبی در قانون تجارت چه تعریفی دارد و شرایط تشکیل آن چیست؟

شرکت نسبی یکی از انواع شرکتهایی که ضمانت و شخصیت شرکا در آن باید رعایت شود.

شرکت نسبی در ماده ۱۸۶۳ قانون تجارت به این گونه تعریف شده است :«شرکت نسبی به شرکتی اطلاق می‌شود که برای امور تجارتی تحت اسم مخصوصی بین دو یا چند نفر تشکیل شده و مسئولیت هر یک از شرکا به میزان سرمایه‌ای است که در شرکت گذاشته شده است».

نام این شرکت از میزان مسئولیت شرکای آن گرفته شده است. این شرکت و شرکت تضامنی مانند هم هستند با این فرق که شرکا در شرکت تضامنی در برابر طلبکاران متضامناً مسئول پرداخت قروض شرکت هستند ولی در شرکت نسبی به شرح ماده ۱۸۶ قانون تجارت «چنانچه دارائی شرکت نسبی برای تادیه تمام قروض شرکت کافی نباشد هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه‌ای که در شرکت داشته مسئول تادیه قروض شرکت است» برای مثال شرکتی که بین چهار نفر تشکیل می‌شود که اولی نصف سرمایه آن را پرداخته و دومی ربع آن را و دو نفر باقی مانده به طرز مساوی ربع دیگر را، چنانچه قروض شرکت از سرمایه شرکت بیشتر باشد بعد از استهلاک سرمایه نسبت به باقی‌مانده طلب شریک اول نصف قروض و دومی یک ربع آن و دو نفر دیگر هر یک، یک هشتم آن را مسئول پرداخت خواهند بود.
در بعضی از کشورهای اروپائی شرکت نسبی مانند فرانسه سابقه ندارد و به شرکتهای حقوقی، که در قانون مدنی تعریف شده شباهت تام دارد. اگر عنوان تجارتی آن را برداریم درست مانند شرکتهای حقوقی یا مدنی خواهد بود. بنابراین شرکت‌هائی که برای اموری غیر از تجارت تشکیل می‌شوند. مانند آبیاری یا امور زراعتی و غیره عموماً از این قسم خواهند بود بدون اینکه دارای شخصیت حقوقی باشند.

نام شرکت نسبی

طبق ماده ۱۸۴ قانون تجارت «در نام شرکت نسبی عبارت (شرکت نسبی) و لاقل نام یک نفر از شرکا باید ذکر شود و در صورتی که اسم شرکت شامل تمام شرکا نباشد پس از اسم شریک یا شرکائی که ذکر شد عباراتی مانند (شرکا) و یا (برادران) الزامی است» پس مانند شرکت تضامنی، در نام شرکت باید نام شریک یا شرکا قید و اسم هر یک که برده نمی‌شود باید شریک مخففی تحت عنوان شرکا و یا برادران ذکر شود، مانند شرکت نسبی علی احمدی و شرکاء و یا شرکت نسبی صدر و پسران. برای نشان دادن نسبی بودن مسئولیت شرکا شرکت به اشخاص خارج عبارت (شرکت نسبی) قید می‌شود.

تشکیل شرکت نسبی

برای تشکیل این نوع شرکت باید شرکت شرکتنامه‌ای تنظیم و عقد آن انعقاد شود و تمام سرمایه شرکت پرداخت شود. تا زمانی که تمام سرمایه پرداخت نشده تشکیل شرکت نسبی کامل نشده است. سهم‌الشرکه ممکن است نقدی یا غیرنقدی باشد اما در هر صورت سهم‌الشرکه نقدی باید در زمان شروع شرکت پرداخت و سهم‌الشرکه غیرنقدی که ممکن است جنس یا کارخانه یا امتیاز و یا کار شرکا باشد باید به تراضی تمام شرکا تقویم و تحویل گردد.

اداره شرکت

اداره شرکت معمولا با شرکا است و ممکن است مدیر از بیرون انتخاب شود و تعدادشان نیز امکان دارد یک یا چند نفر باشند اما در هر صورت «مسئولیت مدیر شرکت در مقابل شرکا همان مسئولیتی است که وکیل در مقابل موکل دارد» حدود و اختیار مدیر شرکت معمولاً در اساسنامه تصریح می‌شود. مدیران در اموری که اختیاری ندارند اقدامشان برای شرکت الزام آور نیست و اگر در این بابت عملی ضرری را متوجه شرکت کنند مسئول آن خواهند بود. اما اگر شرکت در اثر اقدامات عادی مدیر که عادتاً جزء اختیارات اوست دچار ضرر شود مسئولیت متوجه مدیر نخواهد بود.