سهام چیست و به چند دسته تقسیم می‌شود؟
سرمایه در شرکت سهامی به قطعاتی به نام سهام تقسیم می‌شود. در ماده ۲۴ اصلاحی قانون تجارت، سهم اینگونه تعریف شده:
سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می‌باشد.
در شرکت‌های دیگر سهم هر شریک را سهم الشرکه می‌گویند ولی در شرکت سهامی به ذکر «سهم» اکتفا می‌شود، مثلاً گفته می‌شود فلان شخص در فلان شرکت دارای یک یا چند سهم است.
دارنده سهم نمی‌تواند به نسبت سهم از مایملک شرکت مالک باشد بلکه به نسبت سهم خود از شرکت دارای حق می‌باشد و به موجب آن از منافع شرکت استفاده کرده و در مجمع عمومی رأی می‌دهد و در صورت انحلال از دارائی شرکت سهم خواهد برد.
ماده ۲۹ قانون تجارت حداکثر قیمت اسمی سهام در شرکت سهامی عام را ده هزار ریال معین کرده، ولی در شرکت سهامی خاص حداقل و اکثری برای مبلغ اسمی سهام تعیین نشده است.
سهام هر شرکت می‌تواند به انواع زیر تقسیم شود:
- سهام با نام
- سهام بی نام
- سهام ممتاز
پرداخت قیمت سهم در شرکت سهامی
چون تمام سرمایه شرکت در ابتدای تأسیس مورد احتیاج نیست لذا مقداری از سهام مطالبه می‌شود و بقیه آن به تدریج اخذ می‌گردد. با در نظر گرفتن این موضوع، قانون بنابر ارفاق مقرر داشته که خریداران سهم می‌توانند ابتدا قسمتی از قیمت سهم را که کمتر از سی و پنج درصد نباشد پرداخت و بقیه را تعهد نمایند.
ممکن است شرکتی در ابتدای تشکیل بیش از سی و پنج درصد مثلاً شصت درصد قیمت اسمی سهم و یا تمام قیمت آن را لازم داشته باشد که در این صورت به همان نسبت از قیمت سهام نقداً پرداخت می‌شود ولی در هر حال مبلغ پرداخت و میزان تعهد شده هر سهم باید در اساسنامه ذکر شود.
به موجب ماده ۳۳ قانون تجارت:
مبلغ پرداخت نشده سهام هر شرکت سهامی باید ظرف مدت مقرر در اساسنامه (که از پنج سال بیشتر نخواهد بود) مطالبه شود.
در صورتی که در ظرف مدت مزبور مبلغ پرداخت نشده مطالبه نگردد، هیئت مدیره باید مجمع عمومی فوق العاده شرکت را برای اخذ تصمیم درباره تقلیل سرمایه به میزان پرداخت شده دعوت نماید و پس از کاهش سرمایه مراتب را به مرجع ثبت شرکت ها اطلاع دهد که برای استحضار عموم آگهی شود والا هر ذینفع می‌تواند به دادگاه مراجعه کند. در این صورت و به موجب حکم دادگاه کاهش سرمایه شرکت بوسیله مرجع ثبت شرکت آگهی خواهد شد.
مسلم است مطالبه مبلغ پراخت نشده سهام باید از تمام شرکاء بدون تبعیض به عمل آید و دارندگان چنین سهامی موظف هستند بقیه مبلغ اسمی سهام را به نسبتی که مورد مطالبه است بپردازند.
مطالبه مبلغ پرداخت نشده سهم به این طریق خواهد بود که هیئت مدیره مراتب را در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های مربوط به شرکت در آن درج می‌شود منتشر نموده و مهلت (معقول و متناسبی) برای پرداخت آن قرار می‌دهند.
بر اساس ماده ۳۶ قانون تجارت: در صورتی که دارندگان سهم از تأدیه مبلغ پرداخت نشده خودداری نمایند، خسارت دیرکرد از قرار نرخ رسمی بهره بعلاوه چهار درصد در سال به مبلغ تأدیه نشده اضافه خواد شد. پس از اخطار این موضوع از طرف شرکت به صاحب سهم و گذشتن یکماه در صورتی که مبلغ مورد مطالبه و خسارت تأخیر آن تماماً پرداخت نشود، شرکت آگهی فروش سهم مزبور را با قید مشخصات هر سهم فقط یک نوبت در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های مربوط به شرکت در آن منتشر می‌شود می‌نماید و یک نسخه از آگهی به وسیله پست سفارشی برای صاحب سهم ارسال می‌شود.
سپس این گونه سهام را در صورتی که در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده باشد (مربوط به شرکت سهامی عام) از طریق بورس والا از طریق مزایده فروخته و از حاصل فروش آن شرکت تمام هزینه‌های غیر مترقبه را برداشت و در صورتی که چیزی باقی بماند مازاد به صاحب سهم پرداخت می‌شود. در این موقع نام صاحب سهام قبلی از دفتر حذف و اوراق سهام یا گواهینامه موقت سهام باقید کلمه المثنی بنام خریدار صادر و مراتب برای اطلاع عمومی آگهی می‌گردد.
همچنین ماده ۳۷ و ۳۸ اصلاحی قانون تجارت کسانی که نسبت به سهام آن‌ها مطالبه پرداخت مبلغ تأدیه نشده به عمل آمده و با وجود آن از پرداخت خودداری کنند حق حضور در مجامع عمومی شرکت را نخواهند داشت و در احتساب حد نصاب مجمع عمومی اینگونه سهم از مجموع آراء کسر خواهد شد و نیز حق دریافت سود قابل تقسیم و حق رجحان در خرید سهم جدید شرکت و حق دریافت اندوخته قابل تقسیم را نخواهند داشت مگر این که قبل از فروش سهم مبلغ پرداخت نشده را با تمام خسارات و هزینه‌های وارده پرداخت کنند.
قطعات سهام در شرکت سهامی
شرکتهایی که قیمت سهم آن‌ها زیاد است برای این که هرکسی بتواند از سهام آن خریداری نماید، سهام خود را به قطعات تقسیم می‌نمایند. این عمل را قانون تجویز کرده ولی همچنان که در شرکت‌های سهامی ارزش سهام مساوی است ارزش قطعات سهام هم باید مساوی باشد. مثلاً هر سهم شرکت باید به ده قطعه تقسیم شود و نمی‌توان یک سهم را به ده سهم و سهم دیگر را به پنج قطعه تقسیم نمود.
صدور ورقه سهم در شرکت سهامی
قبل از ثبت شرکت نمی‌توان ورقه سهم صادر نمود. پس از ثبت شرکت نیز مادام که تمامی مبلغ اسمی هر سهم پرداخت نشده صدور ورقه سهم بی نام یا گواهینامه موقت بی‌نام ممنوع است ولی در سهام با نام هرگاه سی و پنج درصد مبلغ اسمی آن پرداخت شده باشد صدور سهم یا گواهینامه موقت معنایی ندارد.
تا زمانی که اوراق سهام صادر نشده شرکت باید به صاحبان سهم گواهی موقت بدهد. در مورد سهم با نام همانطور که ذکر شد صدور آن مانعی ندارد ولی در مورد سهم بی نام قبل از پرداخت تمام قیمت اسمی سهم گواهینامه موقت با نام داده خواهد شد که نقل و انتقال آن تابع مقررات مربوط به نقل و انتقال سهام با نام است.
در گواهی موقت نیز باید مبلغ پرداخت شده و مبلغ تعهد شده قید گردد. در هر حال ظرف مدت یکسال پس از پرداخت تمامی مبلغ اسمی سهم باید ورقه سهم صادر و به صاحب سهم تسلیم و گواهینامه موقت سهم مسترد و ابطال گردد.
